Toen Ernst Kuipers begin januari afscheid nam van het Erasmus MC om voor D’66 minister van VWS te worden, namen zijn Rotterdamse collega’s op spectaculaire wijze afscheid. Met een enorme lichtprojectie zwaaiden ze hun bestuursvoorzitter uit. “Ernst bedankt!”, was te lezen op de ziekenhuisgevel. “We gaan je missen.”

We weten natuurlijk niet of hiermee de gevoelens van alle Erasmus MC-medewerkers werden vertolkt, maar van twee functionarissen lijkt de bijval vrij zeker: de virologen Marion Koopmans en Ron Fouchier. Kuipers legde hen in de periode 2020-2021 namelijk geen strobreed in de weg. Koopmans, hoofd van de afdeling Viroscience, mocht in het OMT én de media haar stempel drukken op het coronabeleid (evenals IC-baas Diederik Gommers). En Fouchier, plaatsvervangend hoofd van dezelfde afdeling, mocht zich gewoon schuilhouden in zijn lab. Hij gaf begin 2020 een interview aan het AD, en dat was het. Praatprogramma’s ging hij uit de weg, omdat “feiten en meningen daar met elkaar verward worden”. Hierbij speelde een mindere ervaring met ‘De Wereld Draait Door’ (DWDD) waarschijnlijk een rol.

In 2012 werd Fouchier namelijk op slag wereldberoemd. TIME nam hem zelfs op in haar lijst van ‘100 meest invloedrijke personen’. Voor roem moet je enig talent hebben. De man die Fouchier ooit binnenhaalde in het Erasmus MC (Koopmans’ voorganger Ab Osterhaus) heeft die gave. Maar Fouchier niet. Toen Mathijs van Nieuwkerk hem in februari 2012 in DWDD interviewde, trad kortsluiting op. Van Nieuwkerk wilde met Fouchier een geanimeerd gesprek voeren over de internationale ophef rond het ‘levensgevaarlijke’ virus dat zijn onderzoeksgroep had ontwikkeld. Maar Fouchier reageerde tamelijk laconiek en leek de ophef niet goed te begrijpen.

Zijn team had het vogelgriepvirus A/H5N1 genetisch weten te veranderen en gevaarlijker gemaakt voor mensen. Het virus had daarmee (wetenschappelijk gesproken) ‘gewonnen aan functionaliteit’ (‘gain-of-function’), waardoor het beter kon worden bestudeerd. Maar niet iedereen was enthousiast over deze enorme push voor het virologisch onderzoek. De zorgen spitsten zich toe op de veiligheid: was het wel verantwoord dat onderzoekers in laboratoria virussen gevaarlijker maakten? De Amerikaanse overheid (die het onderzoek had gefinancierd) hield de Rotterdamse publicatie aanvankelijk tegen, maar uiteindelijk werd deze toch gepubliceerd in Science.

De ophef droeg bij aan de ban die president Obama in 2014 instelde op ‘gain-of-function’-onderzoek met influenza-, MERS- en SARS-virussen. En dit werkte weer in de hand dat dit type onderzoek vanuit de VS werd uitbesteed aan een lab in Wuhan (China), met viroloog Peter Daszak van EcoHealth Alliance als ‘oliemannetje’. Ja, hetzelfde Wuhan dat begin 2020 wereldberoemd werd door de pandemie.

Ernst Kuipers was toen al jaren (sinds 2013) bestuursvoorzitter van het Erasmus MC, waar Ron Fouchier de anonimiteit had herontdekt. Tot diep in de coronacrisis bleef het stil rond zijn persoon, totdat in juni 2021 Fouchiers naam ineens opdook in de zogenaamde ‘Fauci-mails’. Na een Amerikaanse WOB-procedure (‘FOIA’) kwamen ruim drieduizend pagina’s beschikbaar met mails van en aan ‘corona-paus’ Anthony Fauci. Ze boden nieuwe, explosieve informatie. Niet alles in de mails was leesbaar: diverse passages bleken zwartgelakt. En verdraaid: Ron Fouchier, de koning van de ‘freestyle virology’, bleek ineens de kampioen van de weggelakte passages. In de Fauci-mails waren enkele pagina’s integraal gezwart: 3130-3133. Ze bevatten de notulen die Fouchier maakte van een geheime teleconferentie die plaatsvond op zaterdag 1 februari 2020, dus heel vroeg in de pandemie.

De gebeurtenissen rond deze teleconferentie lezen als een thriller. Wel jammer voor de Nederlandse consument dat onze nationale radio, tv en dagbladen de conferentie hebben doodgezwegen. Dankzij Amerikaanse onderzoeksjournalisten én Republikeinse politici is inmiddels heel wat te melden over deze zogenaamde ‘cover-up-teleconferentie’. Zo verscheen eind maart nog een ‘lablek-longread’ van Vanity Fair, met aanvullende info.

Vanaf medio januari 2020 achtte Robert Redfield, toenmalig directeur van de CDC (het Amerikaanse RIVM), een lablek de meest waarschijnlijke oorzaak van de Chinese virusuitbraak. Hij lichtte zijn visie toe in telefoongesprekken met Anthony Fauci, Tedros Adhanom Ghebreyesus (hoofd WHO) en Jeremy Farrar (directeur Wellcome Trust, een Britse variant van de Gates Foundation). Fauci was dus vroegtijdig gealarmeerd. Maar op vrijdagavond 31 januari joeg een plotselinge mail van viroloog Kristian Andersen hem toch de stuipen op het lijf: Andersen had onnatuurlijke dingen gevonden in het nieuwe coronavirus. En hij was niet de enige, zo mailde hij. Ook collega-virologen Bob Garry, Edward Holmes en Mike Ferguson vonden dat het nieuwe virus niet aansloot bij de evolutietheorie.

Kort na middernacht sloeg Fauci alarm bij een naaste collega. “IMPORTANT”, typte hij in het onderwerpveld. Daarna ging het snel. Jeremy Farrar nam namens de Wellcome Trust de regie in handen en nodigde een elftal bevriende virologen uit voor een geheime (“total confidence”) teleconferentie, die de volgende dag al zou plaatsvinden. Opvallend was dat slechts een paar Amerikanen werden geïnviteerd. Robert Redfield van de CDC werd niet eens geïnformeerd over de besloten sessie. Onder de deelnemers waren onder meer twee functionarissen van de Wellcome Trust (Schreier en Ferguson), de Duitse viroloog Christian Drosten, Marion Koopmans en Ron Fouchier. Alle deelnemers waren op een of andere manier betrokken bij ‘gain-of-function’-onderzoek.

In de dagen na de teleconferentie was er druk mailverkeer tussen de deelnemers, en werden in de ‘cc’ extra mensen toegevoegd van Wellcome Trust onder wie een tekstschrijver. Er werd doorgepakt. Fauci schrok zich tussendoor nog wel een hoedje toen hij een mail kreeg over een in ‘preprint’ verschenen studie uit India: een onderzoeksgroep aldaar had ontdekt dat het spike-eiwit van het coronavirus vier genen van het hiv1-virus bevatte, wat feitelijk bewees dat het virus in een lab was ontwikkeld. De Indiase groep onder leiding van de goed aanschreven Prashant Pradhan trok haar studie uiteindelijk terug, waarschijnlijk onder ferme druk.

Al op 9 februari verscheen een preprint van een Nature-artikel, gemaakt door vier deelnemers aan de teleconferentie (Andersen, Garry, Rambaut en Holmes). Ze bleken binnen een week van mening veranderd en benadrukten ineens de natuurlijke oorsprong van het virus. Op 19 februari volgde een brief in de Lancet waarin de lablek-theorie werd afgedaan als ‘complottheorie’. De brief werd ondertekend door 27 wetenschappers, onder wie viroloog Bart Haagmans van het Erasmus MC, Christian Drosten en Jeremy Farrar. Inmiddels weten we dat deze brief was ‘ingestoken’ door Peter Daszak, de baas van EcoHealth Alliance die Amerikaans onderzoeksgeld voor ‘gain-of-function’-onderzoek naar Wuhan had gesluisd.

De publicaties in Nature en vooral de Lancet deden hun ‘werk’: de lablek-theorie verhuisde naar het domein van de ‘desinformatie’. Achteraf vindt Robert Redfield dat de ondertekenaars van de Lancet-brief handelden “in tegenspraak met de wetenschap”. Volgens de kritische viroloog Simon Wain-Hobson willen onderzoekers die hameren op de ‘natuurlijke’ oorsprong voornamelijk één ding: aantonen dat de virologie niet verantwoordelijk is voor het veroorzaken van de pandemie. “Dat is hun agenda”, aldus Wain-Hobson in Vanity Fair.

Een nieuwe poging deden deze onderzoekers afgelopen februari, toen een preprint verscheen van een studie over de Wuhan dierenmarkt als natuurlijke bron van de pandemie. Onder de auteurs waren weer verschillende teleconferentie-deelnemers: Andersen, Garry, Holmes, Rambaut én Marion Koopmans. De NOS deed keurig verslag. Maar diverse wetenschappers reageerden kritisch, onder wie Chris Martenson die gehakt maakte van de studie. Hij wees er bovendien op dat de studie was gefinancierd door NIAID, de afdeling van Fauci.

Toen de ‘Fauci-mails’ medio 2021 beschikbaar kwamen, gingen Republikeinse politici er eens goed voor zitten. Senator Rand Paul en Congreslid Jim Jordan doken in die merkwaardige teleconferentie. Jordan gaf er eind juni in acht minuten een rake analyse van. Maar daar bleef het niet bij. Begin dit jaar lieten de Republikeinen opnieuw van zich horen. Namens een Congrescommissie gaven James Comer en Jim Jordan opening van zaken in een brief. Medewerkers van de commissie hadden inzage gehad in zwartgelakte Fauci-mails betreffende de teleconferentie en daarvan aantekeningen kunnen maken. De Republikeinen concludeerden in een tweet dat Fauci mogelijk informatie over de oorsprong van Covid-19 in het Wuhan lab had toegedekt en “opzettelijk de lablek-theorie had gebagatelliseerd”.

Ze citeerden in hun brief ook uit de volledig zwartgelakte notulen die Ron Fouchier maakte van de teleconferentie. Fouchier bleek zich daarin te hebben uitgesproken tegen een voortgaand debat over een mogelijk lablek. Het zou topwetenschappers maar afleiden van hun belangrijke werk en “onnodige schade toebrengen aan de wetenschap in het algemeen en de wetenschap in China in het bijzonder”. Een uitlating die je eerder verwacht van een politicus dan van een onderzoeker. Amerikaanse media smulden ervan, evenals de Britse politicus Nigel Farage.

En zo werd ‘desinformatie’ van lieverlee weer gewoon informatie. De eerste journalist die de blokkade op de lablek-theorie serieus doorbrak, was trouwens Nicholas Wade. De voormalig wetenschapsjournalist van The New York Times wees begin mei 2021 op zijn website onder andere op de belangrijke rol die onderzoeksgelden spelen in de wereld van de virologie. Wie beroering teweegbrengt door lastige politieke kwesties aan de orde te stellen, loopt volgens Wade het risico “dat zijn onderzoeksbeurs niet wordt verlengd en zijn onderzoekscarrière beëindigd”. Met andere woorden: op het doorbreken van de virologische ‘omertà’ (‘zwijgplicht’, een maffiabegrip) staat kennelijk een hoge prijs.

Dit werpt de vraag op of het omgekeerde ook geldt: wordt virologische zwijgzaamheid juist extra beloond? Congreslid Jim Jordan zegt hiervoor aanwijzingen te hebben gevonden. Begin dit jaar stelde hij kritische vragen over de bijna 9 miljoen dollar die de teleconferentie-deelnemers Kristian Andersen en Bob Garry medio 2020 zouden hebben ontvangen van Fauci’s afdeling voor coronavirusonderzoek.

En dit leidt ons naar een andere vraag: zijn mogelijk strafbare feiten gepleegd rond de teleconferentie? Het valt niet uit te sluiten. In juni 2021 wees Chris Martenson in een analyse, waarin hij na 18 minuten specifiek ingaat op de rol van Koopmans (“Koepmans”) en Fouchier, al op die mogelijkheid. Zijn conclusie: er zijn sterke aanwijzingen voor een cover-up operatie, met onder meer (afgeschermde) input van twee Nederlandse virologen. Het lablek zelf zal hen uiteraard niet worden aangewreven: daarvoor wordt vooral naar China gewezen, al lijkt de VS minstens betrokken en Fauci medeverantwoordelijkheid te dragen als promotor van riskant labonderzoek.

Ten tijde van de geheime teleconferentie was onze huidige minister van VWS als bestuursvoorzitter van het Erasmus MC eindverantwoordelijk voor het professioneel handelen van de Erasmus MC-functionarissen Koopmans en Fouchier. Wat wist Ernst Kuipers? Hij zou ‘professioneel goed bevriend’ zijn met Koopmans. Maar werd hij door haar geïnformeerd over haar deelname?

Er zijn geen aanwijzingen dat Kuipers persoonlijk contact had (of heeft) met de vormgevers van de omstreden teleconferentie: Anthony Fauci en Jeremy Farrar. Voor twee andere D’66-ministers geldt dit wél: Sigrid Kaag van Financiën én Robbert Dijkgraaf van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Kaag trad in 2018 toe tot de Global Preparedness Monitoring Board (GPMB), samen met Fauci en Farrar. En: als enige Europese minister. De GPMB was in het leven geroepen door de Wereldbankgroep en de WHO om de wereld voor te bereiden op een pandemie, en dat zou uiteindelijk een belangrijke rol spelen toen die ook daadwerkelijk uitbrak. De financiering van de GPMB kwam van onder meer de Gates Foundation en de Wellcome Trust. Een citaat uit het eerste jaarverslag (september 2019): “Een zich snel verspreidende pandemie door een dodelijk luchtwegpathogeen (van nature ontstaan, per ongeluk of opzettelijk losgelaten) stelt extra voorwaarden aan de paraatheid.”

In 2012, na de ophef rond het ‘Fouchier-virus’, trad Robbert Dijkgraaf op als mede-dagvoorzitter (‘co-moderator’) tijdens een Amerikaanse workshop over ‘gain-of-function’-onderzoek. Eén van de sprekers daar was Anthony Fauci. De heren kennen elkaar dus, en geven beiden nog altijd hoog op van de wetenschap. Terwijl voormalig CDC-voorman Robert Redfield ontgoocheld raakte door de opstelling van het onderzoeksveld rond de oorsprong van de pandemie, heeft volgens Dijkgraaf (en ook volgens Fauci) de wetenschap ons tijdens de coronacrisis juist niet teleurgesteld.

Tamelijk pikant: minister Dijkgraaf is verantwoordelijk voor de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), de nationale wetenschapsfinancier. Welnu: eind februari kende de NWO een ‘Vici-subsidie’ van 1,5 miljoen euro toe aan viroloog Sander Herfst van het Erasmus MC. Herfst was in 2012 eerste auteur van de omstreden Science-studie over het Fouchier-virus, waarover hij vertelt in een onthullend filmpje op de site van het Erasmus MC. Op diezelfde site is trouwens nog altijd te lezen dat de afdeling Viroscience “nauw betrokken” is bij de intussen omstreden EcoHealth Alliance van Peter Daszak.

‘Gain-of-function’-onderzoeker Sander Herfst mag de komende vijf jaar met zijn Vici-beurs in Rotterdam een eigen onderzoeksgroep opbouwen. Alsof er niks is gebeurd. En dat is er ook niet, in de ogen van de D’66-bewindspersonen. Wegkijken van doofpotten lijkt in D’66-kringen een tot kunst verheven vaardigheid. Maar intussen is de lablek-theorie sluipenderwijs de ‘bovenliggende’ verklaring geworden voor het ontstaan van de pandemie. Afgelopen februari was bijvoorbeeld de Britse regering er wel uit: zij beschouwt een lablek inmiddels als meest waarschijnlijke optie. Er zijn eenvoudigweg te veel argumenten die ervoor pleiten. Politiek verslaggever Marisa Schultz (Fox News) telt er precies tien. Een advies voor Kuipers, Kaag en Dijkgraaf: loop ze eens alle tien langs, in een verloren uurtje.