De klimaatbelastingen en -toeslagen op jouw energierekening gaan in Nederland vaak letterlijk in rook op: ook het verbranden van bos of afval is ‘bio’. Is de komst van de houtstookketel van Vattenfall in Diemen nog onzeker, een aansluiting op de SDE-subsidieleidingen is voor Shell en de Rotterdamse haven al geregeld.

Dit is deel twee van ‘In rook op’, lees hier deel 1

Vergelijkbare bedragen zoals de 395 miljoen euro subsidie voor Vattenfall heeft het kabinet afgelopen jaar aan Shell doorgesluisd, zonder hiervoor zoals wettelijk verplicht is, toestemming aan de Tweede Kamer te vragen. In de lange lijst ‘nooduitgaven’ die het kabinet eigenhandig deed en pas achteraf meldde, staan subsidietoezeggingen voor CCS, een andere klimaatmaatregel die wordt gesubsidieerd. Dat is omstreden, want moeder aarde schiet er netto niets mee op dat uitstoot uit fabriekspijpen niet in de atmosfeer wordt uitgeblazen, maar met dure installaties in een gat kilometers diep de grond in wordt geblazen, bijvoorbeeld in een vroeger leeggehaald zout-, olie- of gasveld.

Dat dit überhaupt is ontwikkeld door ingenieurs, is te danken aan het vooruitzicht op klimaatsubsidies. Omdat biomassa minder ‘vies’ is dan steenkool, zouden de energiereuzen dan voor de ‘overgangsfase’ naar ‘volledig fossielvrij’ van deze extra bron gebruik kunnen maken. Maar is het niet, vanuit zowel het oogpunt van milieuwinst als van verstandig geld uitgeven, slimmer om eerst goed te gaan isoleren en het gasnetwerk binnen enkele decennia uit te faseren?

Dat is alleen maar een eenmalig verdienmodel. Dit geldt niet bij het afvangen en onder de grond pompen van gas. Dankzij de klimaatboekhouding rond CO2, die is opgetuigd voor allerlei broeikasgassen, verdient Shell groencertificaten (denk aan Garanties van Oorsprong) die kunnen dienen als compensatie, als bij andere productieprocessen wél teveel uitstoot is voor het Europese plafond. Dat is met de grote fabrieken en brandstofhandel in Rotterdam wel zo prettig.

Al die klimaatbelastingen redden zo de ‘vieze industrie’ in de Botlek en andere petrochemische havens. Vanuit het toekomstperspectief voor de BV Nederland is die investering misschien helemaal zo gek nog niet, met de klimaatwetten van de EU. Maar het gebeurt achterbaks, met smoesjes. Die zijn alleen wel peperduur.

Rob Jetten heeft vorig jaar dan wel subsidie voor biomassa stopgezet, maar deze investeringsbijdrage was eerder al toegezegd. Maar wat als hij ‘gezien de omstandigheden’ toch nee zegt? Geheid dat Vattenfall dan boos naar de rechter stapt, maar zou die dan 395 miljoen euro schadevergoeding toewijzen aan de stroomboer omdat één bouwproject niet doorgaat? Afkopen moet goedkoper zijn. De grote geruststelling over dit project staat namelijk elders bij Vattenfall: over de bouw is nog geen beslissing genomen.

Op de rem staan bij het gasvrij maken van Nederland is het beste wat Jetten kan doen om de geschiedenis in te gaan als voorzienige klimaatminister. Maar hij koerst juist de andere kant op. Veel geld is al weg vergeven aan ‘de olies’.

De petrochemische industrie in Rotterdam heeft tijdens de coronapandemie ook een lijntje gekregen naar de klimaatkassa. Het is de WarmtelinQ, een warmtenet dat door de Gasunie uitgebaat gaat worden. Zogenaamde restwarmte, die vrij komt bij industriële processen, wordt met een stoomleiding van een meter dik vanuit de Botlek rondgepompt, om onderweg in het Westland kassen te verwarmen en dan via Den Haag tot helemaal in Leiden woonwijken te verwarmen, die vanwege de klimaatdoelen van het kabinet af moeten stappen van hun energiezuinige HR-ketel thuis. In plaats daarvan worden ze verplicht om stadsverwarming af te nemen van één leverancier, voor verwarming en douchen.

De stoomleiding moet het hele jaar op temperatuur zijn, ook als tijdens een hittegolf een douche ter verkoeling dient. In die maanden staat de cv-ketel thuis in de slaapstand. Toch moeten complete oude stadswijken in Den Haag over op een heel nieuw systeem maar niet omdat het huidige systeem van thuis stoken het klimaat verwoest: in Duitsland stapten burgers juist met steun van dezelfde klimaatbelastingen over op gas, alom bejubeld tót de Russische inval in Oekraïne.

WIL JE DAT WE MEER ONDERZOEK DOEN NAAR KLIMAATUITGAVEN? WIJ HEBBEN GEEN BOS, MAAR EEN DONATIEPAGINA

Klimaatsubsidies dreigen zo niet alleen bos en zelfs complete verlaten dorpjes aan de rand van bruinkoolmijnen te vernietigen, maar ook de vlijt waarmee Nederlandse burgers de afgelopen decennia zuinige cv-ketels installeerden, en isolatie aanbrachten. Dat laatste is voornamelijk een probleem in huurwoningen, in Nederland.

Isoleer elders, kabinet: niet jezelf van de samenleving afsluiten, maar ga de kieren dichten in de huizen van ‘de mensen in oude huizen. En dat hoeft echt niet via een of andere Sywert: bij de sociale partners van Bouwend Nederland kennen ze vast wel een mannetje.

Halve bossen gaan letterlijk in rook op door jarenlang achterstallig bosbeheer. Dit wordt betaald met natuurherstelsubsidies die binnenkwamen dankzij het Programma Aanpak Stikstof (PAS), dat in de geruchtmakende rechtszaak van milieuactivist Johan Vollenbroek is onderuitgehaald door de Raad van State.

Met het geld van de stikstofregeling PAS voor boeren heeft Staatsbosbeheer versneld bossen omgehakt en die voor de helft of helemaal als biomassa opgestookt in energiecentrales. Dat komt omdat sparrenbossen na jaren achterstallig onderhoud geteisterd worden door kevers.

Dat blijkt uit onderzoek van Indepen. Vooral de kevers in bossen met voornamelijk fijnsparren zijn een groot issue voor Staatsbosbeheer, dat een kwart van de Nederlandse bossen beheert. Huisaccountant EY deed dit jaar zelfs aanvullend fraudeonderzoek.

Er waren dan ook de afgelopen jaren al meer hectares bos verdwenen in het kader van de noodkap dan in de boekhouding stond: dit is ter waarde van een miljoen euro gecorrigeerd afgelopen jaar, volgens de jaarrekening.

De accountant was niet de enige die naar de boeken keek: ook de Algemene Rekenkamer deed onderzoek naar zelfstandig bestuursorgaan Staatsbosbeheer (SSB). Dit toezicht is uitgebreider: de Rekenkamer kijkt ook of de beleidsdoelen die politiek zijn gesteld, worden behaald.

Het beeld dat op grote schaal zomaar bos wordt omgehakt in Nederland, zelfs gemeenten klagen hier tegenwoordig openlijk over, is een verkeerd beeld, is de hoofdconclusie van de Rekenkamer. Maar dieper in het onderzoek constateert deze hoe de opbrengst in kilo’s snoeihout sinds acht jaar enorm stijgt.

“Staatsbosbeheer verklaart deze toename uit het oogsten van veel hout dat niet geschikt was voor de verkoop bij de laatste omvormingsprojecten in het kader van het Programma Aanpak Stikstof (PAS) en uit het ruimen van veel zieke bomen (essentaksterfte). Dit hout is voor de verkoop onbruikbaar en is als biomassa verwerkt. ”

Dat komt deels doordat het droger is geworden in Nederland, droge bomen trekken kevers aan: letterzetters in het geval van de fijnspar. Die graven om eitjes te leggen gangen in de boom, en onderbreken daarmee de sapstroom, zodat de boom zich na een droge zomer minder goed kan herstellen.

Maar dat vorig jaar de noodkap van sparrenbossen fors is uitgebreid, kan niet zomaar op het bordje van het klimaat worden gegooid. Ook het bosbeheer zelf is oorzaak van de afnemende houtoogst, hoort de Rekenkamer van medewerkers. De afnemende houtoogst bij Staatsbosbeheer heeft volgens deze organisatie te maken met onderbezetting. “… We hebben te maken met een forse onderbezetting om het bosbeheer (in de hele keten van sturing) goed vorm te geven. Dat breekt ons nu op. Onvoldoende capaciteit om de oogst goed voor te bereiden, te begeleiden met de benodigde communicatie, en te begeleiden met de juiste sturing bij de uitvoering van de bleswerkzaamheden, en uit te voeren met medewerkers die voldoende ervaring hebben. Dit leidt ook tot lagere bles en oogst.”

Die oogst is dus niet geschikt om planken van te zagen, althans veel minder: de helft gaat in de hakselaar om als ‘biomassa’ te worden opgestookt. Hierna moet nieuwe natuur worden aangelegd, met meer verschillende soorten en met ‘vernatting’ en terugkeer van veen.

Het is geen onomstreden beleid, en er is ook niet genoeg geld voor, waarschuwt SBB. Maar het geplaagde achterstallig bosbeheer komt daar nog bij: er is ook te weinig bijgeplant, of bos verjongd. Elf jaar geleden werd daar al alarm over geslagen. Maar omdat door onderbezetting het oogsten achterloopt, kan er ook minder bijgeplant worden. En nieuwe natuur dan, we hebben toch een groen kabinet en grote loterijen? “De snelheid waarmee nieuw bos aangeplant wordt, ligt op het laagste punt in de afgelopen 50 jaar”, aldus de Rekenkamer. Er is wel een uitbreidingsproject, gericht op 2030. Die taakstelling gaat Staatsbosbeheer wel halen.

Slecht onderhouden bos dat ziek wordt, kun je niet stukje bij beetje met bijplanten en kappen revitaliseren. Dat moet ineens worden gekapt, volledig. Dat zijn blijkens krantenberichten vaak de grote kale akkers waar mensen boos over worden, en waar politiek tumult over ontstaat, bijvoorbeeld in gemeenten op de Veluwe vorig jaar.

De enige die er wat mee opschiet, is de houtoven. Dat blijkt wel uit de cijfers die na onderzoek door de huisaccountant zijn bijgewerkt over de crisis rond kevers als de letterzetter. Bij de fijnsparbossen (meest aangeplante soort in Nederland) die er slecht aan toe zijn, gaat de helft van de houtopbrengst de oven in; normaal is 13-25 procent van de houtopbrengst biomassa.

Is die houtopbrengst genoeg? Nee: Staatsbosbeheer moet houtpellets uit het buitenland inkopen om de contracten met afnemers van biomassa na te kunnen komen. SBB is mede-eigenaar van enkele biomassacentrales.

De meerkosten van deze hele, nog jaren durende operatie, nodig om nog eens 2000 hectare bos te vellen en te herplanten, bedragen na aftrek van de houtopbrengst netto 6 miljoen euro. Staatsbosbeheer houdt echter zelfs rekening met 2 miljoen euro minder, nu de biomassaprijs door het dak gaat sinds de oorlog in Oekraïne: plus 30 procent.

Tot 2030 staat 5000 hectare aanleg van nieuwe bossen op de agenda, maar een deel daarvan gaat via ‘omvorming’. Dat begrip lijkt voornamelijk synoniem voor het omzagen van uitgedroogde sparrenbossen met al die ‘klimaatkevers’.

Bij de fraudecontrole door EY zijn geen verdachte zaken aangetroffen, aldus de accountant.

Dit is natuurbeheer in Nederland: stikstof is eng, maar de schoorsteen moet wel roken.

De duurbetaalde belasting op gas en stroom verdwijnt in hoog tempo in de zakken van de vervuilende fossiele industrie. Ook in Nederland.

Red de wereld: sloop de natuur! Niet alleen in Nederland is dit nog steeds de cynische realiteit in de energietransitie. Want ook al wil minister Rob Jetten af van subsidies op biomassa als ‘groene’ brandstof, in weerwil van dit kabinetsbeleid vraagt Vattenfall doodleuk opnieuw bijna 400 miljoen euro subsidie aan voor het opstoken van houtpellets, voor stadsverwarming in Amsterdam. Shell heeft het al gekregen, in Rotterdam.

Honderden miljoenen voor olie- en gasbedrijven, dat klinkt nogal tegenstrijdig met alle mooie woorden over het bestrijden van de opwarming van de aarde. De geldstromen vanuit zowel de Green Deal van de Europese Commissie als van overheden zoals de Nederlandse, zijn dat ook: er gaat erg veel geld naar de fossiele industrie.

Daar zit een gedachte achter: met het geld kunnen de petrochemische- en energiebedrijven maatregelen bekostigen die de uitstoot van broeikasgassen verminderen. Als u subsidie kunt aanvragen voor zonnepanelen op je dak, dan geldt dat ook voor een fabriek. Bij de industrie zijn immers grote klappers te maken.

Dat is de groene droom, en net als bij zoveel andere wensgedachten staan wetten en praktische bezwaren in de weg bij het omzetten ervan in echte daden. Neem de oorlog in Oekraïne: door de gestegen energieprijzen en dalende levering van aardgas uit Rusland begon Duitsland, vlak over de Limburgse grens in Garzweiler, weer met de bruinkoolwinning, ook al is dit de meest vervuilende kolensoort die bestaat. Maar ja, de kerncentrales moesten nu eenmaal uit, zo hadden kabinetten-Merkel besloten.

Kan het cynischer? Jazeker: eigenaar van de mijn, energiebedrijf RWE, kon een jaar eerder nog een beroep doen op subsidie van de Duitse overheid, in ruil voor het versneld sluiten van Garzweiler en andere bruinkoolmijnbouw. Deze brandstof maakte in 2020 nog 17 procent uit van alle energiebronnen in Duitsland, tegen 10 procent afkomstig van zon.

In Nederland is weliswaar geen bruinkoolwinning, maar er zijn wel genoeg andere fossiele industrieën die graaien uit de klimaatpot (gevuld met onder andere duurzame opslagen op de energierekening, zoals SDE+). Neem al het afval dat uit Rome en het VK naar Amsterdam wordt vervoerd om in de Amsterdamse gemeentelijke afvalovens te verbranden: duurzame energie, mét subsidie.

Daar gaat minder geld in dan in biomassa subsidies, die minister Jetten vorig jaar zei te willen stoppen. Dat is niet gelukt. Sterker nog: houtpellets, -chips, zaagsel, snoeiafval en ‘brandhout’ voor de energieopwekking werden juist populairder dan ooit. Bomen zijn booming.

Dat is bijvoorbeeld te lezen in het jaarverslag van Staatsbosbeheer (SBB), verzelfstandigd maar nog steeds onderdeel van de overheid. Door de hoge energieprijzen was de vraag naar houtige biomassa zo groot, dat SBB in het buitenland extra moest inkopen om aan de contracten voor levering aan (energie)bedrijven te kunnen voldoen. De omzet van de voor gesubsidieerde verbranding verkochte biomassa steeg vorig jaar naar 9 miljoen euro, 14 procent meer dan het jaar ervoor.

In de bossen van SBB werd vorig jaar 43,6 miljoen kilo biomassa ‘geoogst’, tegen 52,3 miljoen een jaar eerder. Door de oorlog stegen de prijzen voor houtpellets dan ook met meer dan 30 procent, meldt het jaarverslag.

Daarmee worden ettelijke miljoenen per jaar verdiend; Staatsbosbeheer hield de opbrengsten op peil (23 miljoen euro inclusief zaaghout) terwijl de oogst flink verminderde. Het fanatieke kapbeleid staat inmiddels bovenaan de inventarisatie van de belangrijkste risico’s voor de bedrijfsvoering, de imagoschade is groot.

Biomassa was altijd al een dure oplossing uit het verleden die niet werkte. Honderden miljoenen euro subsidie zijn geen uitzondering, ook al maakt het bijstoken van groenafval maar een klein deel uit van onze energiemix.

Het is niet alleen goed voor de luchtkwaliteit en vanwege de besparingen, het zou ook de acceptatie van de energietransitie ten goede komen. Niemand kan namelijk uitleggen dat geld voor schone lucht wordt verkregen, terwijl er boompjes en takken worden verbrand.

Het is dan ook schokkend, dat Vattenfall nu een subsidieaanvraag voor 395 miljoen euro indient, voor een biomassacentrale in Diemen, schrijft Fenna Swart. Zij is hoofd Onderwijs- en Onderzoeksbeleid bij de faculteit Gezondheid van de Hogeschool van Amsterdam, en directeur van Comité Schone Lucht.

De centrale moet een zo energiezuinig mogelijk ding worden, daar doet Vattenfall echt zijn best voor, legt het bedrijf op haar eigen site uit. Technische dienstverlener Equans legt een E-boiler aan, die op zonnige dan wel winderige dagen via panelen en molens een reservoir van 20.000 liter water kookt, en dan nog ietsje hoger, tot het op 110 graden Celsius naar de stadsverwarming kan. Op andere dagen: bijstoken. Omdat het Amsterdam is, even groen als links en sinds 1966 ook Democratisch, mag in deze oven niet zomaar alles op de brandstapel. Het astronomische mestoverschot duurzaam vergisten bijvoorbeeld: pieker daar maar niet over.

In de hoofdstad mag alleen schoon hout in de stookoven, is contractueel vastgelegd. Vattenfall moet dat voor een belangrijk deel in het buitenland kopen, legt het bedrijf hier uit. Het gaat om restjes van hout dat ook naar Ikea zou kunnen, benadrukt Vattenfall.

Subsidie moet komen uit de pot met geld voor stimulering van duurzame energie. Die is Vattenfall toegezegd voor een nieuwe biomassacentrale die in Diemen gebouwd moet komen. De overheid zou in de bouwkosten en het gebruik als stadsverwarming voor huizen in Amsterdam maar liefst 395 miljoen euro bijdragen.

Er volgt nog een 2^e deel.