Binnenland
Toolkit belastingen: dit betaal jij aan de schatkist
Het kabinet moet voor het eerst serieus de broekriem aanhalen: deze week bespreekt de ministerraad de Voorjaarsnota waarin een gat van 6 miljard euro lijkt te gapen. Bezuinigen? Hoe dan? Belastingen omhoog kan natuurlijk ook, maar zorgt net zo goed voor ophef in de samenleving. Gelukkig is omscholing van 17 miljoen bondscoaches en virologen tot deeltijd schatkistbewaarder goed mogelijk, dankzij een nieuwe tool: een belastingparadijs-light dashboard.
Niet eerder had deze coalitie met de broekriem te maken, maar vanaf maandag wel. In de Voorjaarsnota doemt een gat, onder meer door hogere uitgaven op asiel. De Telegraaf achterhaalde dat het bedrag dat de schatkist tekort komt naar verwachting 6 miljard euro bedraagt, niet alleen dit jaar maar structureel.
Dit is een heel nieuw probleem voor een kabinet dat volop grote dossiers aan het uitstellen is. Alle hulp lijkt welkom, daarom ontwikkelde Indepen.nl een speciaal belastingblauw dashboard met een iets ander licht op het fenomeen ‘belastingparadijs’. Dat bestaat namelijk niet voor bijna alle Nederlanders. Van elke euro die wordt verdiend gaat volgens het CBS bijna 45 eurocent naar de schatkist.
Hoewel de belastingdienst gebukt gaat onder grote ICT-problemen, personeelsproblemen, de toeslagenaffaire en naar nu blijkt, ook op heel andere plekken in de organisatie een verrotte bestuurscultuur, kan je bij het maken van de begroting aan een hele hoop knoppen draaien. In deze infographic is te zien dat de inkomsten flink kunnen stijgen van individuele belastingen.
Naast belastingen ontvangt het Rijk natuurlijk ook nog allerlei premies, zoals voor zorg- en werkloosheidsverzekeringen. Die hebben we hier achterwege gelaten, alhoewel het kabinet ook hier aan allerlei financiële knoppen kan draaien om de begroting rond te krijgen. Van deze knoppen kun je als amateur-schatkistbewaarder maar beter afblijven, want elke draai veroorzaakt allerlei kettingreacties in de koopkracht, en dan meestal bij de mensen die het al het moeilijkst hebben. Het kabinet blijft er dan zelf ook beter af, waarschuwt de Belastingdienst, niet in de laatste plaats om te voorkomen dat de computers daar op hol slaan.
Gasbaten verviervoudigd
De oorlog in Oekraïne en de energiecrisis hebben vorig jaar ervoor gezorgd dat de inkomsten van de aardgaswinning in Groningen vier keer zo hoog waren als een jaar eerder. Terwijl in 2022 de winning werd afgebouwd, leverde met name de opslag door Energie Beheer Nederland (EBN) fors meer op dan verwacht, de gasbaten kwamen uit op bijna 11 miljard euro, bijna 10 miljard daarvan dankzij het voorraadbeheer door EBN. Dit was niet voorspeld bij deze nieuwe taak, die vorig jaar na de inval begon. Toen waarschuwde minister Rob Jetten dat het juist miljarden zou gaan kosten.
De Volkskrant rekent dit voor, de krant sprak Jetten er vorige week over:
“Door de extreem gestegen gasprijs bedroeg de omzet van het bedrijf 12 miljard euro, vier keer zoveel als een jaar eerder. Dat leverde een nettowinst op van 4,3 miljard. Daarnaast heeft EBN 5,5 miljard euro aan belastingen betaald, waarvan 3 miljard euro via de tijdelijke ‘solidariteitsheffing’ voor fossiele bedrijven. Het is met afstand de grootste afdracht die EBN de afgelopen tien jaar voor de staat opleverde.”
Want het bleek juist gouden handel, door de prijsstijgingen, verhalen Jetten en EBN-directeur Van Hoogstraten.
“Jetten: ‘We hebben verschillende scenario’s bekeken met de vraag hoe we de opslagen zo snel en goedkoop mogelijk konden vullen. Dat was uiteindelijk een regeling die stimuleerde dat alle bedrijven die ruimte hadden gehuurd in de opslag, die ruimte volledig zouden benutten. EBN kreeg daarnaast geld om de ruimte van Gazprom te vullen.
Van Hoogstraten: ‘Dat gas sloegen wij op, maar verkochten we wel direct door aan partijen die het dan in de winter van ons zouden krijgen. Die handel heeft uiteindelijk dus geld opgeleverd.’
Jetten: ‘En door de ontwikkeling van de gasprijs heeft die stimuleringsregeling voor bedrijven ook amper geld gekost.’ “
Dat is alleen niet genoeg voor de extra uitgaven, zoals bijvoorbeeld het prijsplafond voor consumenten. Ook zijn er extra uitgaven voor asielopvang, die naar recordhoogte stijgen. Bovendien loopt de rente op de staatsschuld op. Het tekort kan iets lager uitvallen, 4 miljard euro aldus het FD, maar is nog steeds structureel: je moet het jaar na jaar zien aan te vullen.
Hoewel dit slechts 1 procent is van alle overheidsuitgaven vorig jaar (CBS), dit tekort poets je niet zomaar weg door nog maar een keer de prijs van een pakje sigaretten of de accijns op diesel of benzine omhoog te gooien. Dat zie je hieronder in de infographic met de ontwikkeling van de accijnsinkomsten.
Natuurlijk zijn er allerlei manieren denkbaar waarop de overheid kan bezuinigen. Dat kan dankzij de ambtenaren van alle ministeries die, samen met bijvoorbeeld het Centraal Planbureau, om de paar jaar een hele menukaart samenstellen voor ander beleid: de zogenaamde Brede maatschappelijke heroverwegingen. Dit is inclusief een doorrekening van verwachte kosten en opbrengsten.
De berekeningen zijn grof en een indicatie, en ambtenaren kunnen ze manipuleren, bijvoorbeeld als een oppositiepartij iets voorstelt dat het departement absoluut niet ziet zitten. Maar ze voldoen voor de coalitiepartijen die tijdens het onderhandelen op hoofdlijnen willen rekenen, zeg maar achter op dat spreekwoordelijke sigarenkistje. Alleen is roken tegenwoordig zelfs in ministeriële achterkamertjes niet meer gewenst, en de glorietijden van het hoofdrekenen lijken ook voorbij.
Gelukkig hebben ambtenaren op het ministerie van Financiën iets bedacht om het beheer van de staatskas voor iedereen inclusief en toegankelijk te houden. Je hoeft niet te kunnen rekenen of juridiseren, iedereen die het lukt om een paar vinkjes aan te tikken (het hoeven er niet eens zeven te zijn) kan op deze website in een handomdraai een gepersonaliseerde Miljoenennota maken. Hierover in debat gaan op social media wordt niet makkelijker, maar wel een stuk leuker: zo verdwijnt dankzij de vooraf ingevulde formulieren de discussie over de vraag of kiezers niet stiekem sprookjes worden voorgelezen.
Dat betekent evenwel niet dat het saai wordt op Twitter. Voor polariserende verwijten blijft meer dan genoeg brandstof, dankzij de vele duiveltjes in de details van de Brede maatschappelijke heroverwegingen. Wie niet strategisch nadenkt, zal merken dat plaatsnemen op de stoel van minister Sigrid Kaag ook thuis op de bank kan betekenen dat ze de poten onder je stoel kunnen wegzagen. Een instinker is bijvoorbeeld het pakket waarmee minister Hugo De Jonge het probleem van starters op de woningmarkt kan oplossen. Dat levert ook nog eens een besparing op van 1 miljard euro per jaar. Het is in 2030 klaar, dubbel zuur voor al die wappies! Vergeet in de euforie dan niet te scrollen. In de bijsluiter staat, dat ook woningbezitters hier oververhit van kunnen raken.
Lees de kleine lettertjes voor je aan de slag gaat met de website Brede maatschappelijke heroverwegingen
Binnenland
Pensioenwet: grondwet ondergeschikt aan politiek gewin PvdA en GroenLinks

Is de Grondwet nog in veilige handen bij het Nederlandse parlement? Kortetermijnbelang ging in de senaat bij het stemmen over de nieuwe pensioenwet boven zekerheid over zuiver staatsrechtelijk handelen. Het was nota bene hoogleraar politicologie Ruud Koole (PvdA) die voorkwam dat een twee derde meerderheid nodig was om die wet te aanvaarden.
Zo’n grote meerderheid (in plaats van een meerderheid van 51 procent of meer) is nodig als het parlement over zijn eigen inkomen stemt. Pensioen is uitgesteld inkomen, en SP-senator Tiny Kox kwam er vorige week achter dat iedereen dat tot dan toe over het hoofd had gezien bij het behandelen van de modernisering van de pensioenen. Alleen al over het concrete voorstel was toen meer dan honderd uur gedebatteerd.
Drie hoogleraren staatsrecht onder aanvoering van Wim Voermans stelden in een brandbrief aan de Eerste Kamer dat een twee derde meerderheid noodzakelijk is. Maar onder meer PvdA-senator Koole vond dat het aan de Eerste Kamer zelf is om dat te bepalen. Aangezien minister Schouten (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) door wilde pakken, waren er volgens Koole ’twee meningen’, en moest de senaat er dan maar over stemmen. Omdat de PvdA en GroenLinks met de coalitie voor de nieuwe wet zijn, volgens critici het ‘casinopensioen’ voorstel van Rutte-IV, gingen beide partijen voor een gewone meerderheid.
Daarvoor stemde ook Paul Rosenmöller van GroenLinks. Hij is bestuurder van het grootste pensioenfonds van het land, het ABP (van ambtenaren, leraren, politie). Dat is niet integer, vindt hoogleraar staatsrecht Paul Bovend’Eert. Ook Ria Oomen van het CDA draagt volgens hem dubbele petten. Zij reageerde als door een wesp gestoken. “Wij kunnen zelf heel goed bepalen wat integer is!”
De rechter mag wetgeving niet toetsen aan de Grondwet, de Eerste Kamer heeft dat ook niet gedaan. Mogelijk speelde mee dat GroenLinks en PvdA door het strategisch stemmen bij de verkiezingen voor de nieuwe Eerste Kamer samen met Rutte-IV een meerderheid hebben in de senaat, zodat Rutte nu een mogelijkheid heeft om te regeren zonder BBB, de grote winnaar van de Provinciale Statenverkiezingen.
Het is goed gebruik om eerst met de winnaar te gaan praten, maar Caroline van der Plas kan haar hand wel overspelen als ze te veel eist.
Evenwel is het beleid van de VVD-CDA-D66-CU coalitie, die haar meerderheid dankt aan de voorkeurstemmen voor het door de christendemocraten weggejaagde Kamerlid Pieter Omtzigt, de afgelopen jaren voor een béétje GroenLinkser om de vingers bij af te likken. Ook de PvdA gaat helemaal voor dure klimaatplannen, nu partijbaron Frans Timmermans hierover de scepter zwaait in de Europese Commissie. Daarmee ligt samenwerking over links meer voor de hand dan met BBB.
Voor de burgers in Nederland betekent dit dat niet alleen het pensioen van werkenden tussen de 35 en 60 jaar er waarschijnlijk op achteruit gaat, maar eveneens dat de koopkracht nu ook zware tijden tegemoet gaat.
De senatoren die afzwaaien nu de Eerste Kamer wisselt, zullen er geen last van hebben. Dankzij Rosenmöller en Koole is dat mooi even nog snel geregeld.
Binnenland
AIVD over kabinet: opstappen

Volgens inlichtingendienst AIVD kan politiek Den Haag bij veel meer mensen onvrede over de overheid wegnemen, dan alleen bij een kleine groep extremisten. Dat staat in het rapport over ‘anti-institutioneel extremisme’. Zo kan het kabinet veel winst boeken als het zich aan de wet gaat houden en daarnaast verantwoording aflegt over zaken die misgaan.
Dit is het belangrijkste ‘subnarratief’ in het rapport van de inlichtingendienst over de wappies, dat deze week veel stof deed opwaaien.
Openbaarheid van bestuur is een ‘kernprincipe’ voor een functionerende rechtstaat, begint de geheime dienst in de inleiding van het stuk, dat schertsend al het dreigingsbeeld wappies wordt genoemd. Gewelddadig is die beweging niet en er zijn ook geen signalen dat escalatie voor de hand ligt op korte termijn.
De ‘anti-institutionele massa’ krijgt zelfs voor de toon van het debat en de inhoud een paar eervolle vermeldingen van de geheime dienst, valt op. “Deze groep maakt juist veelvuldig gebruik van grondrechten als vrijheid van meningsuiting of demonstratie. Men wordt ook juist aangespoord om zelf onderzoek te doen en een eigen mening te vormen.” Met de verdraagzaamheid, diversiteit en inclusie gaat het ook voorbeeldig, signaleert de AIVD: “In tegenstelling tot bijvoorbeeld het rechts-extremisme, worden binnen het anti-institutioneel- extremisme bepaalde bevolkingsgroepen niet weggezet als minderwaardig of als bedreiging.”
Dat past allemaal in de voorwaarden die je voor een goed functionerende rechtstaat nodig hebt, zo verhaalt het theoretisch kader dat de AIVD op papier zette. De rechtstaat heeft naast wetten en plichten ook een werkproces, bijvoorbeeld. De tweet waarin minister Hugo de Jonge zijn woede uit over de column van Marianne Zwagerman, is langs de meetlat van ‘specifieke procesvoorwaarden’ niet meteen onverdeeld succesvol.
Waarom nu toch een gevaar dreigt rond de wappies? Onder de anti-institutionele-extremisten bevinden zich ook enkele aanhangers van rechtsextremisme, signaleert de AIVD. Die overlap vermengt nu niet, maar dit zou in de toekomst kunnen gebeuren, is de vrees die uit het rapport breed is opgepikt. Gebeurt zo’n vermenging wel, en dan ook nog eens op grotere schaal, dan vormt het ‘narratief van de kwaadaardige elite’ mogelijk op termijn een gevaar.
En dan vond de AIVD nog iets: “Behalve de overlap met rechts-extremisme, zijn er enige, meer verrassende, signalen dat enkele aanjagers binnen het islamitisch-extremisme interesse tonen in het narratief over een ‘kwaadaardige elite’.”
De AIVD blijft vervolgens wel schimmig over het waarheidsgehalte van de claims over de kwaadaardige elite die de wereld bestuurt. Wel claimt de AIVD dat dit verhaal niet klopt. Wat heeft de AIVD als onderzoeksvraag gebruikt? Het gaat om “een ‘kwaadaardige elite’ die de controle heeft over alle instituties in Nederland en de intentie heeft om, met behulp van verzonnen gebeurtenissen of interpretaties van daadwerkelijke gebeurtenissen, het volk te onderdrukken, tot slaaf te maken, of desnoods te vermoorden”:
Dat je met een beetje macht over een enkele institutie al veel kapot kan maken in de samenleving, is sinds de toeslagenaffaire breed bekend. Maar die verdiepingsslag maakt de AIVD niet, maar het borduurt voor op de meest extreme QAnon variant van anti-overheidskritiek.
En daar komt dan eindelijk de overheid in beeld als partij in dit proces: “Boodschappen van het narratief worden versterkt en in de hand gewerkt door grieven ten aanzien van daadwerkelijk overheidshandelen, zoals de toeslagenaffaire of andere persoonlijke frustraties met de overheid. Men voelt zich niet serieus genomen.” Dit wordt versterkt doordat het keer op keer gebeurt.
Hiermee is de oplossing meteen ook grotendeels in zicht, ziet de geheime dienst. De politiek zou eens de eer aan zichzelf moeten geven in deze, adviseert de AIVD, en dat geldt ook voor de rechtspraak, justitie, wetenschappers en media.
Juist de regering heeft zelf heeft een hele schatkist aan instrumenten om te werken aan ‘herstel van vertrouwen’ met de samenleving, begint haar conclusie: “Betrouwbaar tonen en betrouwbaar communiceren. Dat is cruciaal.”
“Communicatie over politieke beslissingen, beleid en gebeurtenissen zal hierin belangrijk blijven. Wanneer de publieke perceptie is dat besluitvorming transparant is verlopen en tegengeluiden serieus zijn behandeld, zal het narratief waarschijnlijk minder goed voet aan de grond krijgen.”
Binnenland
TNO had maand voor pandemie al nepnieuws-bot gereed

TNO heeft in de maanden voorafgaand aan de uitbraak van COVID-19, in het diepste geheim een eigen surveillancetool voor social media toezicht voltooid, die gebruikt kon worden door ministeries. Deze ‘big brother software’ is gebouwd naast een operatie van de landmacht (LIMC), die ook tot doel had kritische burgers en media in de gaten te houden. Dat blijkt uit nieuw vrijgegeven documenten die Indepen heeft bestudeerd.
Nederland heeft lang ontkend dat het coronavirus een probleem zou worden in de zorg of de samenleving. Maar achter de schermen werd in de maanden voor het eerste coronageval al wél hard gewerkt aan massasurveillance van bevolking en media.
Een geavanceerd surveillancenetwerk om social media op ‘desinformatie’ over de pandemie dwars te zitten, was al maanden in ontwikkeling voordat op 27 februari 2020 live uitgezonden op televisie dat spontane ‘briefje voor Bruno’ werd overhandigd. Het RIVM wist daarvan, maar verspreidde op dat moment zelf desinformatie, zoals dat ‘Carnaval doorgaans wordt gevierd in kleine kring’. Dit blijkt uit nieuw vrijgegeven Woo-documenten.
Begin februari is er al overleg tussen verschillende departementen, om de desinformatie te bundelen en analyseren. ‘Wat doen we bijvoorbeeld met het verhaal dat het virus uit een lab is ontsnapt in Wuhan’, mailt een oplettende ambtenaar van VWS.
Ministeries kregen vanuit TNO in maart een panklaar aanbod (geld is geen probleem, om te beginnen) voor een systeem voor ‘near real-time monitoring’ van ‘ondermijnende berichten op social media over corona, waarbij AI de bronnen en links in de berichten gaat scoren op betrouwbaarheid’, zo staat in een aanbod vanuit het onderzoeksinstituut.
Voor dergelijke projecten was binnen TNO een miljoen euro beschikbaar, maar de bedenker had alleen nog een casus nodig, om het systeem eromheen te kunnen bouwen.
Deze berichten zijn pas enkele dagen geleden openbaar geworden, maar dateren van ver vóór de pandemie, twee maanden voor de eerste besmetting bevestigd werd.
“TNO heeft in 2019/2020 een algoritme ontwikkeld voor de detectie van politiek getinte fake news artikelen op Twitter. Een dataset met Twitter berichten waarin wordt gerefereerd aan politieke nieuws berichten, en Twitter berichten die deze berichten retweeten, is gebruikt om automatisch, d.m.v. een Al algoritme, onderscheid te maken tussen nieuwsberichten die betrouwbare informatie bevatten en nieuwsberichten die valse, inaccurate of misleidende informatie bevatten. Het algoritme gebruikt zowel Natura] Language Processing (NLP) features, o.b.v. Twitter berichten , als sociale netwerk features, o.b.v. verspreidingsgedrag en gebruikerskenmerken om fake news te herkennen. Voor de ontwikkeling van het algoritme is een dataset gegenereerd waarbij de foutieve informatie is gelabeld o.b.v. het Hoaxy platform voor het tracken van foutieve informatie.”
Facebook kwam tezelfdertijd, op 3 februari 2020 met de aankondiging van een tool om desinformatie snel te kunnen muten of verwijderen. Maar in Nederland is dat in het begin van de pandemie niet nodig: tijdens de eerste lockdown is de informatie van het RIVM en het kabinet leidend in de berichtgeving en het maatschappelijk debat. Maar die publieksvoorlichting was eind februari 2020 nog steeds zeer misleidend, weten we achteraf.
De overheid was op het moment dat de veiligheidsdiensten de social media monitoring opzette, aan het grote publiek aan het verkondigen dat er niets aan de hand was. Voor de geschiedschrijving zijn de tweets van het RIVM uit die periode gebundeld door Elsevier.
TNO was toen met heel andere zaken bezig: “Wij denken dat we door het bovengenoemde ontwikkelde algoritme toe te passen op de COVID-19 context, we ondermijnende foutieve berichtgeving near real-time kunnen onderscheiden van de betrouwbare berichtgeving over het coronavirus. Dit biedt handelingsperspectief voor crisisbeheersing.” Een gedetailleerd voorstel voor het systeem, inclusief de COVID-19 monitoring, heeft de datum 3 februari 2020.
Opvallend is dat in de propositie van TNO een fase is weggelakt, fase 5:
“Propositie
Voor dit onderwerp zijn we op zoek naar een stakeholder met een geschikte use-case voor het uitwerken van de volgende onderzoeksvraag:
In hoeverre is het reéds ontwikkelde detectie algoritme toepasbaar en bruikbaar voor een specifieke use- case uit de praktijk?
Het onderzoek zal bestaan uit vijf activiteiten:
- Use-case uitwerken + conceptueel plan voor praktijkvalidatie opstellen
- Dataset constructie (inclusief een ground-truth labelling)
- Doorontwikkeling algoritme (algoritme toepasbaar maken voor specifieke use-case)
- Interpretatie van resultaten + praktijkvalidatie algoritme”
De nepnieuwsrobot van TNO werd omarmd door de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). Toch kreeg die pas in oktober formeel een belangrijke rol in de pandemiebestrijding. Aanvankelijk was de gezondheidszorg leidend.
Maar Pieter Jaap Aalbersberg had hiermee in het begin niet de burgers in de gaten hoeven houden, die hielden het toen met elkaar zeker nog prima uit. Het gerommel ontstond pas later, door handelen, niet handelen en vooral niet verklaren van beleid. En het financieel wanbeheer tijdens miljardenoperaties, zoals op het ministerie van VWS. Hoeveel bonnetjes zou een op maat gemaakt algoritme van TNO daar boven water kunnen halen?
-
Binnenland1 week geleden
Vertrekkende senaat: farmaceutische belangen boven burgers
-
Binnenland6 dagen geleden
Coronawet en pensioenwet, wél voor de burger, maar niet voor politici?
-
Binnenland5 dagen geleden
Als de kat van huis is, dansen de muizen op tafel, vaarwel Kaag!
-
Binnenland1 week geleden
Vaccinatieschadeclaim, alleen Scrabble vaart er wel bij
-
Binnenland4 dagen geleden
TNO had maand voor pandemie al nepnieuws-bot gereed
-
Binnenland4 dagen geleden
De D66-traan als wapen werkt niet in een lege kerk…
-
Binnenland7 dagen geleden
Sorry, dit landsbestuur is compleet failliet
-
Binnenland2 dagen geleden
AIVD over kabinet: opstappen