Prof. De Lange: De ‘stikstofcrisis’ is een ambtelijk verzinsel

Beschamend, dat is het enige woord dat nog overblijft na het aanschouwen van deze beelden. Minister Pia Dijkstra, bekend van het voorlezen van de autocue voor het NOS-journaal, blijkt in de Tweede Kamer tot niet meer in staat dan het voorlezen van de geschriften van haar beleidsambtenaren. Inhoudelijk lijkt ze het niet te begrijpen.

Waar gaat het om? De WHO (World Health Organization) geeft tot op heden adviezen aan overheden over de aanpak van bijvoorbeeld pandemieën of een gezondheidscrisis. Iedere lidstaat kan vervolgens zelf beslissen of hij deze adviezen overneemt of ter zijde legt. De WHO wil deze adviezen bindend maken voor iedere lidstaat. Op die manier wordt ergens op een kantoortje in India of China besloten dat Nederland in quarantaine gaat of er een vaccinatiecampagne wordt gestart, en de Kamer heeft vervolgens het nakijken. Er is geen enkele parlementaire controle meer en de soevereiniteit van Nederland op dat vlak wordt volledig overgedragen aan de WHO.

Al vaker hebben wij bij Indepen gewezen op de gevaren hiervan, sterker nog, wij hebben al een zeer succesvolle petitie gehouden in mei 2022, maar niemand bij het ministerie wilde de handtekeningen in ontvangst nemen.

In het recente debat blijkt de crux, namelijk het veranderen van het contract van niet-bindend naar bindend maar niet door te dringen tot de minister. Zij volhardt in de stelling dat iedere lidstaat uiteindelijk zelf mag bepalen wat er gebeurt. Als uiteindelijk Kamerlid Van Meijeren zelfs het artikel uit het nieuwe contract erbij haalt waarin dat staat, komt er plotseling het volgende spiekbriefje op de katheder van Dijkstra, waarna zij in de gaten krijgt dat ze de Kamer zand in de ogen aan het strooien is en probeert ze er vervolgens met veel gestotter nog een draai aan te geven.

De overeenkomst met de WHO is bindend, dat is vanaf dag één helder, en dat een minister daar in de Kamer omheen draait is uiterst beschamend.

Het doel van Stichting Open Nederland (SON) was om een bijdrage te leveren aan het heropenen van het sociale leven in Nederland tijdens en na de coronapandemie. De stichting was van februari 2021 tot en met maart 2022, dus grofweg één jaar, actief met het programma Testen voor Toegang aan allerlei publieke evenementen en horecagelegenheden. Per 1 september 2022 is dit programma overgedragen aan Dienst Testen van VWS en zijn de activiteiten van Stichting Open Nederland in de ‘parkeerstand’ gezet. Hoeveel belastinggeld ging er in deze stichting om en is dit wel effectief beheerd, of praten we hier over het zoveelste geval van verkwanseld belastinggeld?

Verdwenen belastinggeld?

Volgens onderzoek van Follow the Money (FTM), dat al op 13 april 2021 gepubliceerd werd, heeft het ministerie van VWS 925.000.000 euro gestort voor sneltesten bij evenementen in de private Stichting Open Nederland. Volgens FTM is deze constructie hoogst ongebruikelijk en niet transparant, waarbij toezicht op de besteding van het geld ontbrak. Bovendien is de opdracht aan de stichting niet aanbesteed volgens de daarvoor geldende richtlijnen, wat in strijd is met de wet, aldus Follow the Money.

Als je naar de jaarrekening 2021-2022 van de SON kijkt, dan staat daar een bedrag van 350.261.650 euro aan bijdragen vanuit het ministerie. De hele balans van de SON dat jaar is ‘slechts’ 291.892.134 euro groot. Dat is minder dan een derde van het door Follow the Money genoemde bedrag van 925 miljoen euro. Ook de daaropvolgende jaarrekening 2022-2023 biedt geen soelaas. Daarin staat een totaal van 6.953.495 euro aan bijdragen van het ministerie vermeld. In dat jaar werden de activiteiten van de stichting immers alweer afgebouwd.

Tel je de bijdragen het ministerie van 2021 tot 2022 op, dan kom je aan een totaal van 357 miljoen euro. Dat is bij lange na niet de 925 miljoen euro die het Rijk volgens FTM voor dit project heeft uitgetrokken. Waar is die resterende 568 miljoen euro gebleven?

De organisatie van de SON roept ook vraagtekens op

Volgens het artikel van Follow the Money uit 2021 heeft de SON geen toezicht. Dat klopt niet. De stichting heeft wel degelijk een gebruikelijke Raad van Toezicht die het bestuur van de stichting dient te beoordelen en, waar nodig, bijstuurt.

In de Raad van Toezicht zitten prominente Nederlanders als oud-politica Marjanne Sint (PvdA), eveneens lid van de begeleidingscommissie onderzoek coronacrisis (ahum!). Ook Margot Scheltema, die bestuursfuncties bij ASR, Schiphol en de Triodos Bank heeft vervuld en Paul Verheul, die zijn professionele loopbaan in 1981 begon bij de Koninklijke Marine (RNLN), zijn lid.

De voorzitter van het bestuur was aanvankelijk (tot 30 juni 2021) Oud-commandant der Strijdkrachten Tom Middendorp. Dit was geen vreemde keuze gezien de militaire operatie die deze stichting feitelijk uit diende te voeren: opzetten van nationale testcapaciteit voor corona-infecties binnen zo kort mogelijke tijd.

Waarom werd Middendorp slechts vijf maanden na de start van dit megaproject al opgevolgd door de huidige voorzitter Pier Eringa? Hij heeft weliswaar veel ervaring binnen verschillende rollen, waaronder korpschef bij de politie Flevoland, president-directeur van ProRail en CEO van Connexxion, maar dat is toch wel wat anders dan de militaire basis van Middendorp.

De overige twee bestuurders van SON zijn Paul van Roozendaal en Chris Smulders. Paul heeft ruim twintig jaar ervaring in diverse leidinggevende rollen in consulting en de ICT-industrie en Chris heeft het grootste deel van zijn loopbaan bij de NS gewerkt. Hij is binnen de SON primair verantwoordelijk voor financiën en inkoop, de twee pijlers waar alles om draait.

De SON heeft, behalve de bestuursleden, geen mensen in loondienst, aldus de jaarrekeningen. Alle medewerkers zijn op inleenbasis, of zzp-er.

Bron: Jaarverslag SON 2021-2022

Waar is het geld tot dusver aan uitgegeven?

Het meeste geld is uitgegeven in 2021. Volgens desbetreffende jaarrekening was 315.510.444 euro voor vergoedingen aan commerciële testaanbieders en 34.004.019 euro aan stichtingskosten (inclusief IT-infrastructuur).

In het voorwoord bij het tweede en laatste Jaarverslag van de SON lezen we: “Na de succesvolle bijdrage tot het voorjaar van 2022 door Testen voor Toegang, heeft de daaropvolgende periode in het teken gestaan van het afronden van de oorspronkelijke opdracht. Testen voor Toegang en de bij haar aangesloten testlocaties hebben de deuren gesloten vanaf 23 maart 2022.”

Dus vanaf 24 maart 2022 had de SON geen operationele activiteiten meer. Dat leverde zelfs een plus op in de vergoedingen aan commerciële testaanbieders. Een meevaller van 550.933 euro wegens ‘overcompensatie’ volgens het jaarverslag 2022-2023. Dat wijst erop dat het SON in 2021 te veel geld betaald heeft aan de commerciële aanbieders van testen en in 2022 dat te veel terug heeft gevorderd.

Aan het eind van het voorwoord uit het jaarverslag 2022-2023 lezen we: “De Stichting heeft in het afgelopen jaar (2022) de flexibele schil zo veel mogelijk afgebouwd met behoud van de kern van bestuur en de operationele directie.”

Klinkt logisch als je al vanaf 23 maart 2022 geen operationele activiteiten meer onderneemt, om dan alleen de kern van bestuur en operationele directie te behouden. Maar waarom moest die beperkte kern dan toch nog 7.097.707 euro kosten, waarvan 4.077.715 euro aan inleners??

Er zijn tijdens de operationele fase van de SON 9,5 miljoen testen afgenomen. De totale uitgaven aan organisatie en uitvoering bedroegen 357 miljoen euro. Eén test afnemen kostte dus 37,57 euro aan belastinggeld. Is dat effectief geweest als je naar de kostprijs van  3,57 euro voor één coronatest kijkt?

Veel vragen en weinig antwoorden op dit moment. De Stichting Open Nederland was maar een onderdeel van het hele debacle zoals door de overheid opgetuigd tijdens en na corona. Het laatste woord is hier hopelijk nog niet over gezegd.

Tijdens de coronapandemie hebben diverse artsenorganisaties richtlijnen opgesteld voor de preventie en behandeling van infecties met het coronavirus. Begin 2021 werd artsen en huisartsen afgeraden bepaalde medicijnen, zoals hydroxychloroquine en ivermectine, voor te schrijven omdat dit off-label voorschrijven betrof.

De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) ging vervolgens ‘jacht maken’ op artsen die deze middelen wel off-label voorschreven, hetgeen het voorschrijven van medicijnen buiten de geregistreerde indicatie betreft. Vreemd, want off-label voorschrijven is aan de orde van de dag in de geneeskunde.

In een hoger beroep dat diende bij het Centraal Tuchtcollege voor de Gezondheidszorg in Den Haag, gaf het tuchtcollege aan dat het in zijn oordeel over huisarts Rob Elens, die deze middelen wel had voorgeschreven, zwaar liet meewegen dat (zoals uit analysen van de Wet Open Overheid (Woo) was komen vast te staan) de toenmalige minister van VWS Hugo de Jonge zich actief had bemoeid met het beleid van de IGJ. Zo had De Jonge aangedrongen op disciplinerend optreden tegen de huisarts. Ook stelde hij de vraag waarom deze huisarts überhaupt nog praktijk mocht uitoefenen.

Het oordeel van het tuchtcollege werd hierdoor afgezwakt van een berisping die het regionale tuchtcollege had gegeven tot een waarschuwing. Deze uitspraak mag gezien worden als een blamage voor de inspectie.

De IGJ maakt jacht op artsen

Bij de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd ontbreekt het aan inhoudelijke kennis over medicijnen en farmacotherapie. Dat laat het onderstaande voorbeeld ook duidelijk zien.

Huisarts Elens had bij een patiënt die een antidepressivum en een antipsychoticum gebruikte het antidepressivum gestaakt. Psychiater Esther Fenema die deze middelen had voorgeschreven aan de patiënt beklaagde zich hierover bij de IGJ en vond daar gehoor. Fenema beklaagde zich erover dat de huisarts één van deze middelen, het antidepressivum, had gestaakt.

In een beoordeling van deze zaak, op verzoek van de advocaat van de huisarts, heb ik vastgesteld dat de huisarts rechtmatig en bovenal rationeel heeft gehandeld omdat de combinatie van beide middelen fatale bijwerkingen kan hebben. De combinatie is volgens de productinformaties zelfs gecontra-indiceerd vanwege het risico op fatale hartritmestoornissen. Zonder enig excuus of openbaarmaking in de media heeft de IGJ deze zaak laten rusten.

Gebrek aan kennis

In de zaak van huisarts Elens bij het Centraal Tuchtcollege in Den Haag heb ik ter sprake gebracht dat ik in het voorjaar van 2020 de IGJ een brief heb gestuurd waarin ik ze attendeerde op het off-label voorschrijven van methylfenidaat door huisartsen en psychiaters. Dat off-label voorschrijven kan gepaard gaan met overlijden. De IGJ gaf in 2020 in een reactie aan dat men te druk was met de pandemie om hier nu werk van te maken. De IGJ wilde mij beletten deze zaken te benoemen in de zitting van huisarts Elens bij het Centraal Tuchtcollege, maar het College ging daar niet in mee.

Welnu, in beide zaken, van methylfenidaat en de combinatie van twee psychofarmaca, spelen ernstige bijwerkingen die fataal kunnen aflopen, dit in tegenstelling tot de hier bovengenoemde hydroxychloroquine en ivermectine die de huisarts voorschreef. Dit was bekend bij de IGJ en het medisch tuchtcollege omdat ik ze daar eerder al op had gewezen.

Positieve ontwikkelingen

Kortom, de beschreven voorbeelden tonen het onvermogen van de IGJ tot het adequaat beoordelen van medisch inhoudelijke zaken over farmacotherapie. Farmacotherapie is een moeilijk vakgebied en mag niet worden overgelaten aan mensen die geen onderscheid kunnen maken tussen hoofd- en bijzaken, en zich bovendien laten sturen door een minister die er nog minder verstand van heeft. Omdat IGJ zich actief inlaat en bemoeit met farmacotherapie is verscherpt toezicht op IGJ aangewezen.

Een positief element in deze zaak is dat het Centraal Tuchtcollege Gezondheidszorg gevoelig was voor de onrechtmatige inmenging van de minister van VWS en daarmee de deur opende voor inhoudelijke discussies over wat er is gebeurd tijdens de pandemie. Want behalve de genoemde voorbeelden is er veel misgegaan in de pandemie. De belangrijkste redenen daarvoor waren conflicterende belangen en ondeskundigheid bij de overheid, met name bij het ministerie van VWS.

Dat positieve element werd ondersteund door de recente uitspraak van de rechtbank Midden-Nederland, die de boete van 3000 euro, die een arts kreeg opgelegd van IGJ voor het off-label voorschrijven, onrechtmatig vond omdat het in strijd is met het lex certa-beginsel in de rechtspraak. Hiermee wordt bedoeld dat strafbepalingen duidelijk en begrijpelijk moeten zijn omschreven. Hetzelfde geldt voor de zaak van huisarts Niek Rogger waar de rechtbank Breda oordeelde dat de interpretatie van het medisch tuchtcollege en de IGJ niet logisch volgt uit de wet.

De oordeels- en besluitvorming in deze tuchtzaken is in feite niet meer te begrijpen. Zo schreef een jurist en lid van medische tuchtcolleges een bericht op LinkedIn: “Wie het weet mag het zeggen.”

Besluit en conclusie

Ten slotte heb ik een brief naar de IGJ gestuurd met het verzoek handhavend op te treden in de zaak van het voorschrijven van methylfenidaat buiten de geregistreerde indicatie. Ook vroeg ik ze om in het geval van een afwijzing een motivatie te geven. Tot nu toe kreeg ik alleen een automatische gegenereerde ontvangstbevestiging.

Al met al ben ik van mening dat de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd onder curatele moet worden gesteld. Daar medicijnen een fatale uitwerking kunnen hebben, mag het beoordelen van het al dan niet adequaat voorschrijven van medicijnen niet aan dergelijke instanties, die geen inhoudelijke kennis hebben, worden overgelaten. Dat is namelijk een gevaar voor de volksgezondheid. Medicijnen zijn immers al één van de belangrijkste doodsoorzaken. Dat mag door het werk van amateurs niet worden verergerd.

Met toestemming van auteur Dick Bijl, geschreven voor Overnu.nl