Van 1 september 2022 tot en met 31 juli dit jaar worden in totaal 78 nog moderne vissersboten gesloopt, meer dan een kwart van de Nederlandse kottervloot van 284 schepen. De visserij moet van de Rutte-regering ruimte maken voor windmolens op de Noordzee. Ook zorgt de Brexit vanaf 2025 voor lagere quota voor Nederlandse platvissers. Nu worden ’s werelds beste visserijschepen tot schroot vermalen voor 150 miljoen euro Europese Brexit-subsidies.
Indepen nam op de Dag van de Arbeid, 1 mei een kijkje bij sloopbedrijf Hoeben Metaal aan de Oslokade in Kampen. Hier werden al 28 schepen onder behandeling genomen, nadat ze via de IJssel naar hun laatste rustplaats vaarden. De kajuit van de UK148 Lunar is al los gesneden en op de kant gezet. Schipper Louwe de Boer had in februari 2022 nog nieuwe gieken op zijn schip gezet in de haven van Harlingen. In augustus 2022 was de UK148 uitgevist en sloopkandidaat. Inmiddels volgden 78 andere kotters waar het financiële water aan de lippen stond.
De UK 152 Solar (bouwjaar 1989) ligt nog voor de kade, klaar om uit het water getild te worden om daar ontmanteld te worden. Verderop staat Maria uit Urk al opengewerkt op de kant. Het hele ‘huis’ van de mannen op zee is van buiten zichtbaar met de losgerukte isolatiematerialen over het terrein uit gewerkt. De UK19 Marja Netty, ook van Urk ligt er uiteengereten naast. Eenzaam op de kant het restant van de Simon Senior uit Den Helder. Zou Senior zich in zijn graf omdraaien?
De vissers raakten financieel onder water dankzij de hoge brandstofprijzen na 2020. Dankzij investeringen in de elektrische pulsvisserij in 2014, konden zij aanvankelijk de helft van hun brandstofkosten besparen. Maar deze besparende vismethode werd in 2021 verboden door Brussel. Het oude vistuig moest er weer op, een investeringsverlies van meer dan een half miljoen euro per schip. Plots, met historisch hoge dieselprijzen, moesten de vissers meer geld aan dieselolie uitgeven dan er aan vis-inkomsten bij kwam op een visreis. Schepen bleven najaar 2021 en voorjaar 2022 daarom maanden aan de kant liggen. Zij draaiden het eerste kwartaal van 2022 een slordige twintig miljoen euro verlies.
De sanering is een historisch grote kaalslag. De producentenorganisatie voor vissers in Den Helder werd opgeheven, de vloot van Texel halveerde. De Urker vloot verliest in 1 klap tientallen schepen. Diverse vissersfamilies kwamen voor de sloop nog afscheid nemen van hun schip, als vorm van rouwproces. Schippers lieten al hun tranen de vrije loop. Met hun eigen visserij-actiegroep EMK (eendracht maakt kracht) voerden zij als ‘vissers voor een vrije zee’ sinds 2015 actie tegen lastenverzwarende regels uit Brussel en Den Haag. Tweemaal vaarden tientallen kotters met een visserij-armada uit voor protest, de havens van Rotterdam en Amsterdam in. Petities in Brussel, een brandbrief aan Koning Willem Alexander. Het mocht alles niet baten.
Windmolens vóór visserij
De Rutte-regering weigerde de kottersector met tijdelijke brandstofsteun tegemoet te komen, ondanks herhaalde smeekbrieven van hun Vissersbond. De Franse regering deed dat wel tot tweemaal toe, met geld uit een daartoe gereserveerd coronasteunfonds. De Rutte-regering gebruikte de financiële kopzorgen van vissers, om ze tot vlootsanering te dwingen. Met 150 miljoen euro uit het Brusselse Brexit Adjustment Reserve (BAR) moesten vissers hun schip maar laten slopen, aldus het Ministerie van LNV.
Zo wilde dat ministerie het totale tonnage van de vloot drastisch verkleinen. Daarmee nam het ministerie een voorschot op de Brexit, waardoor er per 2025 minder visquota beschikbaar zijn voor Nederlandse vissers. Ook krimpt het visgebied, doordat kotters niet meer voor de Engelse kust mogen vissen. Daarnaast eist de Agenda Noordzee 2030 van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en het Ministerie van Klimaat ruimte op voor de bouw van duizenden windmolens. En daar bovenop voorziet de Green Deal van Frans Timmermans in de sluiting van 30 procent visgebied voor 2030. ‘Natuurbescherming’, aldus die zogeheten ‘Biodiversiteitstrategie.’
Voor een zeevarende natie als Nederland, verdwijnt zo de visserij als cultureel en economisch icoon steeds verder op de achtergrond. Die trend past bij de internationale politiek van ‘transitie’ en ‘duurzaamheid’, waar Den Haag al 20 jaar in voorsorteert. In 2003 veranderde bijna symbolisch de ‘V’ van ‘Visserij’ bij het Ministerie van LNV in ‘voedselkwaliteit’. Het oude Rijksinstituut voor Visserij Onderzoek (RIVO) in IJmuiden veranderde haar naam in Imares, en heet nu Wageningen Marine Research. (WMR) Was bij het RIVO de opbrengst van visserij en vistechniek het enige speerpunt. WMR richt zich op wat international finance ‘de Blauwe Economie’ noemt. Aquacultuur, ecologie en windenergie zijn daar speerpunten. WMR voert ook onderzoek uit voor plaatsing van windmolens op zee, platvisserij is geen Wageningse prioriteit meer.
Onklaarverklaring
Vlootvernietiging is ditmaal het expliciete doel, zo ontdekken we bij Hoeben in Kampen. Opvallend, de brug van de UK197 Noorderlicht die voor de kant ligt, is met naastgelegen kotters geheel ingedeukt. Dit blijkt een expliciete eis van de Rijksoverheid haar ‘Rijksdienst voor Ondernemend Nederland’ (RVO), die de aanvragen voor sloopsubsidies behandelt. “De vissers moeten aan de RVO voor hun subsidie-aanvraag laten zien dat de kotter onklaar is gemaakt”, vertelt een medewerker van het sloopbedrijf. “Er mag geen onderdeel hergebruikt worden, en dus moeten wij de kajuit kapot maken. De RVO neemt er geen genoegen mee dat je als vissers alleen de tuigen en giek ontmantelt.”
Die eis maakt deel uit van de zogenaamde ‘Onklaarverklaring Saneren van vissersvaartuigen’. Zonder sloopverklaring van Hoeben geen subsidie. Per bruto tonnage gesloopte kotter, kunnen vissers met grote kotters subsidie aanvragen van 4835 euro, met als te vergoeden basisbedrag 262.578 euro. Kleinere kotters krijgen 6780 euro subsidie per Bruto Tonnage (BT) dat uit de vloot verdwijnt. Na het onklaar maken van het schip, en uitschrijving als actief visser, moeten zij acht weken wachten op bevestiging door de RVO. Het hele sloopproces en onklaar maken mag van de RVO tot uiterlijk 31 juli dit jaar duren.
Vervolgens moeten vissers 13 weken op RVO wachten om te horen welk subsidiebedrag ze toegekend krijgen. Daarvan moeten de vissers vervolgens de opbrengst van de sloop terugstorten aan de overheid. Vervolgens mogen ze vijf jaar lang geen visserman meer zijn. “Aan de ene kant is het zonde voor de vernietiging van zulke nog goede schepen.”, stelt de Hoeben-medewerker, zelf getrouwd met een vrouw uit een Urker vissersfamilie, gouden kotteroorbellen in. “Aan de andere kant, als het dan gebeurt kunnen ze het beste bij ons terecht. We proberen voor de veertig vissers waarmee wij contact onderhouden er het beste uit te halen.”
Stilzwijgen
Op het sloopterrein lopen naast ZZP-slopers met slijptol diverse vissers rond, die als bemanningslid op 1 van de te slopen schepen hadden gevaren. Eén van hen is een typische Urker, met gouden kotteroorbel. Hij scharrelt rond en neemt een onderdeel van een radar mee, een rode kunststof koepel. “Alleen al zo’n onderdeel is nog honderd euro waard”, stelt hij met nauwelijks verhulde woede. “Dit is pure kapitaalvernietiging dit, en ze hebben dit al 20 jaar terug in gang gezet’. De oud-visserman met gehaktbal op de scheepspet verwijst naar de gestage teloorgang van de kottervloot. Van 2003 tot 2021 verdwenen al honderd schepen door sanering. Dat was vooral om de vlootcapaciteit af te stemmen op Europees visserijbeleid.
Maar deze ronde is historisch ongekend, en heeft vooral te maken met Europese politiek van ‘vergroening’ en ‘voedseltransitie.’ Of de subsidie ook op tijd binnenkomt is nog maar de vraag. Diverse vissers die al sinds oktober 2022 in de saneringsregeling stapten wachten nog steeds op geld. “Er hoeft er maar 1 letter verkeerd in je aanvraag te staan, en je kunt zo weer de RVO-molen in en nog eens 13 weken extra wachten”, stelt de Hoeben-medewerker. Daarnaast is de opbrengst van de subsidie discutabel. De Belastingdienst eist ook nog een deel van het bedrag op.
Een aantal vissers, waaronder de Urker visser Jurie Post van de Uk137 besloot daarom tegen de trend in te gaan. “Niet slopen maar kopen”, stelt hij. Met nog een zoon als opvolger kocht hij een Texels vaartuig bij zijn eigen kotter, waar die TX1 anders de sloop was ingegaan. Maar hier in Kampen, gaat de slijptol in een stuk Nederlands erfgoed, met stilzwijgende goedkeuring door traditionele media. “We hebben bij aanvang van sloop nog een persbericht rondgestuurd”, stelt de Hoeben-medewerker. “Nul respons. Media ze zijn er niet in geïnteresseerd, of willen er niets van weten.”