Toen de geopolitieke spanningen omstreeks 2012 opliepen tussen de westerse wereld enerzijds, en Rusland en China anderzijds, werd dit in het westerse blok aangegrepen om ‘desinformatie’ te bestrijden. Men wilde hiermee naar verluid de ‘democratie beschermen’. Voor veel burgers zal niet geheel duidelijk zijn geweest wat onze regeringsleiders hiermee bedoelden. Het klonk echter gevoelsmatig goed. Men ambieerde immers iets met een negatieve ondertoon (desinformatie) te bestrijden.

Desinformatie is in feite bewust verspreide, onjuiste informatie die niet per definitie de democratie, maar wel het regeringsbeleid ondermijnt. Normaal gesproken zou de waarheid het beste wapen tegen desinformatie zijn. Maar dat blijkt de afgelopen jaren niet de inzet te zijn geweest van onze overheden. In het afgelopen decennium hebben belangrijke ontwikkelingen plaatsgevonden die de overheden tot verregaande beïnvloeding van de perceptie van de burger in staat stelden. Deze nieuwe methoden zijn toegepast op de eigen burgers gedurende de coronacrisis.

Begrippen: Desinformatie en Misinformatie

Desinformatie is volgens de definitie: te kwader trouw verspreide misleidende of onjuiste informatie. Desinformatie wordt geproduceerd door mensen die doelbewust hun publiek willen bedriegen, zodat die iets anders gaan geloven dan de waarheid. Om desinformatie te kunnen duiden, is het dus noodzakelijk om de waarheid te kennen.

Bij misinformatie gaat het om misleidende informatie die gemaakt is zonder die kwaadwillende bedoeling. De verspreider weet, in tegenstelling tot desinformatie, niet dat de informatie niet klopt.

Voor zowel desinformatie als misinformatie geldt dat de absolute waarheid bekend moet zijn om het als zodanig te kunnen aanmerken. De Nederlandse overheid bleek er in het verleden regelmatig naast te zitten met de waarheid. Dit blijkt bijvoorbeeld uit het onderstaande onderzoeksvoorstel, waarin wordt gesteld dat coronavaccins besmetting voorkomen.

Men wist bij het RIVM en VWS op dat moment echter al dat de vaccins niet zouden beschermen tegen de overdracht van het virus. Dit blijkt onder andere uit een email van het RIVM aan VWS.

Klassieke Propaganda en Censuur

De desinformatie-operatie van Westerse overheden, waaronder de Nederlandse, is een moderne vorm van propaganda en censuur zoals wij dat kennen uit bijvoorbeeld Nazi-Duitsland. Zowel de klassieke als de moderne vorm, hebben als doel om het narratief ofwel de verhaallijn van de overheid te controleren. In de literatuur wordt hier met verschillende termen aan gerefereerd, zoals ‘mind-control‘ en ‘demoraliseren’.

Censuur onttrekt essentiële informatie aan de lezer, om zo een bepaald beeld te helpen vormen van een situatie of standpunt. Propaganda versterkt een bepaald samenhangend verhaal om politieke ideeën overtuigend te presenteren, vaak met behulp van halve waarheden of zelfs leugens.

De Duitser Joseph Goebbels was propagandaminister en had een essentiële rol in de opkomst van Nazi-Duitsland. Destijds was het aantal informatiekanalen waarmee de burger zich kon laten informeren nog zeer beperkt. Ze werden met name gevormd door congressen, pamfletten, bioscopen, kranten en de radio. Kranten hadden toen veel meer tijd dan tegenwoordig om artikelen te publiceren. Goebbels liet wekelijks de redacteuren van de grote kranten op zijn ministerie bijeenkomen om de berichtgeving zorgvuldig door te spreken qua vorm en inhoud. Hierbij werden berichten over de collectieve vijanden doorgenomen en positieve berichten over het Hitler-regime bedacht en het nieuws van de oorlogsfronten werd gekleurd. Kortom: uitsluitend berichten die het narratief ondersteunden mochten worden gepubliceerd. Censuur vond op een voor de hand liggende wijze plaats door onwelgevallige informatie te onderdrukken.

Moderne Propaganda en Censuur

Kritische lezers en kijkers van de Nederlandse media is in de afgelopen jaren wellicht een aantal zaken opgevallen. Zo zijn de media over bepaalde onderwerpen vrijwel zonder uitzondering eensgezind in de berichtgeving. Over andere onderwerpen waarvan je zou verwachten dat deze op zijn minst nieuwswaardig zijn, nemen wij een collectieve zwijgzaamheid waar.

Dit zien we bijvoorbeeld bij onderwerpen zoals Rusland, Oekraïne, Syrië, klimaatverandering, MH17, de voormalig Amerikaanse president Trump en het coronavirus. Zij worden door de Main Stream Media (MSM) op vrijwel dezelfde manier beschreven in termen van goed en kwaad.

Een voorbeeld hiervan is een politiek brisant onderwerp: de door forensisch experts opgestelde OPCW-rapportage. Dit rapport ging over een vermeende gifgasaanval in de Syrische stad Douma. Het rapport werd door het eigen management van het OPCW vervalst. Op basis van dit vervalste rapport vuurde de VS vervolgens circa 40 kruisraketten op Syrië af. Deze aanval was compleet onrechtmatig en kwam tot stand op basis van bewust vervalste informatie. Hierover is geen letter geschreven in de Westerse media.

Zelfs nadat twee van de betreffende forensisch experts van het OPCW als klokkenluiders een verklaring hierover aflegden middels een YouTube video, bleef het nieuws gecensureerd:

Een ander voorbeeld van een gezamenlijk doodzwijgen door de Westerse media is Obamagate. Dit schandaal gaat over de Obama-administratie, die aan het einde van haar presidentstermijn verschillende politieke opponenten liet afluisteren door de veiligheidsdiensten FBI en NSA. Dit werd gedaan naar aanleiding van een rapport dat was opgesteld door oud MI6-officier Christopher Steele, in opdracht van en betaald door de democratische partij waar Obama zelf lid van was. Het afluisteren en observeren van politieke opponenten is gebruikelijk in de VS. Normaal gesproken worden de namen van de betrokkenen echter wel altijd “gemaskt” ofwel zwartgelakt. Het unmasken, ofwel onthullen van namen, mag uitsluitend door middel van een FISA warrant, dat door een rechter moet worden goedgekeurd.

Bij de Obamagate vond deze goedkeuring echter plaats op valse gronden, namelijk een slecht onderbouwd rapport dat was opgesteld door Steele. Daarnaast werden deze zwartgelakte namen naar de media gelekt en zo verschenen de namen van onder andere de toekomstige veiligheidsadviseur van Trump, generaal Michael Flynn, in The Washington Post en The New York Times. In het afgeluisterde telefoongesprek tussen Flynn en de Russische ambassadeur in de VS, maande Flynn de Russen tot kalmte omdat Obama ongegrond Russische diplomaten het land uit had gezet. Ondertussen was een grootschalig media offensief in gang gezet tegen de toekomstige president en zijn campagneteam, waarin Russische beïnvloeding van de verkiezingen werd gesuggereerd. Dit kon echter nooit bewezen worden en uiteindelijk is het ongegrond verklaard. Obamagate is een politieke rel van minimaal de orde van grootte van het Watergate schandaal, waar de geheime diensten en justitie als wapen zijn ingezet door een zittende president tegen zijn mogelijke opvolger en politieke opponent.

Obamagate had zowel censuur als propaganda in zich: bij de censuurcomponent werd de waarheid onderdrukt. Het framen van Michael Flynn en het voeden van het anti-Rusland sentiment kan in deze context als propaganda worden gezien.

In de recente geschiedenis heeft zich op Amerikaanse bodem nog een groot schandaal voltrokken. Het is dit keer gerelateerd aan de zittende Amerikaanse president Joe Biden en staat bekend als ‘de Hunter Biden laptop’. Bij dit schandaal sloot de zoon van de toenmalige presidentskandidaat Joe Biden diverse deals tussen Amerikaanse en Oekraïense overheden en bedrijven. Hiermee werden onder andere biochemische laboratoria gefinancierd, die onderzoek deden naar gevaarlijke pathogenen in combinatie met veldonderzoek naar de trek van verschillende vogelsoorten die de pathogenen zouden kunnen verspreiden. Deze operatie vond plaats binnen het Defense Threat Reduction programma van het Pentagon.

Hunter Biden bleek betrokken te zijn bij het verwerven van fondsen voor allerlei projecten via de investeringsvehikels Metabiota en Black & Veatch. Op 11 maart 2022 heeft Rusland hiervoor de VN Veiligheidsraad bijeengeroepen.

Op de laptop van de zoon van de aanstaande Amerikaanse president werd verder een aanzienlijke hoeveelheid compromitterende informatie gevonden over gebruik van drugs en prostituees door Hunter Biden zelf. De FBI heeft dit nieuws vervolgens verdienstelijk laten onderdrukken door sociaalnetwerksites en af weten te doen als een Russische complottheorie.

Wat deze voorbeelden gemeen hebben is dat zij exemplarisch zijn voor een narratief dat de media ogenschijnlijk onvoorwaardelijk steunt, zonder beide kanten van het verhaal te belichten. De bedoeling was namelijk om het Assad regime in een kwaad daglicht te zetten door de indruk te wekken dat hij gifgas gebruikt tegen zijn eigen bevolking. Zowel de Obama als de Biden administratie – en daarmee de democraten – moesten voor de op handen zijnde presidentverkiezingen positief geprofileerd worden. Daarnaast diende het verhaal van Russische inmenging nog een tweede doel, namelijk het in een kwaad daglicht stellen van Rusland.

Propaganda en Censuur versus Desinformatie

Wanneer een overheid overgaat tot propaganda en censuur, begeeft zij zich op een hellend vlak. De samensmelting van media en staat is namelijk één van de kenmerken van een totalitair regime, zoals wij als kind op de middelbare school in de geschiedenislessen gedoceerd kregen.

De desinformatie-operatie heeft net als een klassieke propaganda- en censuuroperatie als doel: narratiefsturing. Een belangrijk verschil tussen moderne en klassieke narratiefsturing is dat de moderne variant alle middelen gebruikt uit de klassieke gereedschapskist, maar is aangevuld met een aantal nieuwe toepassingen.

De moderne overheid grijpt namelijk in op social media. Hierbij worden onwelgevallige berichten in opdracht van de overheid door de techbedrijven onderdrukt of verwijderd. Narratiefondersteunende berichten en propaganda worden door de bedrijven tegelijkertijd versterkt en het bereik ervan wordt vergroot. Hierdoor wordt de perceptie van de burger beïnvloed.

Behavioural Dynamics Methodology

In 2019 richtte het Nederlandse Ministerie van Defensie het Land Information Manouvre Centre (LIMC) op. Deze militaire eenheid bestond uit specialisten die in Riga (Letland) geschoold waren in de Behavioural Dynamics Methodology (BDM). Daarnaast waren zij gespecialiseerd in het observeren van online gedrag van burgers op internet. De opleiding werd in Letland verzorgd door de SCL-Group, het moederbedrijf van het omstreden bedrijf Cambridge Analytica.

Het LIMC heeft een omstreden rol gespeeld op het gebied van ‘desinformatie‘ in de coronacrisis en werkte in opdracht van de NCTV.  Het initiatief binnen Defensie werd eind 2020 naar verluid opgeheven. De activiteiten binnen de BDM-methode lijken echter doorgang te hebben gehad in een andere vorm.

De BDM-trainingen van Nederlandse militairen werden verzorgd in NAVO-verband en hadden als doel: strategische communicatie (stratcom), psychologische operaties (psyops) en gedragsbeïnvloeding.

De BDM-methode kan ingezet worden bij conflicten, natuurrampen, bevolkingsgroei, uitbraken van ziekten en het ontstaan van schaarsten. Er worden vijf fasen onderkend binnen BDM, waaronder: interventie en meting van de effectiviteit van genomen maatregelen. Hiermee beoogt men onder andere gedragsbeïnvloeding van burgers. Wellicht herinnert u zich dit nog van de coronacrisis. Interventie in de vrijheid van meningsuiting. Meting van effectiviteit was de taak van de ‘Corona Gedragsunit‘ en het ‘Behavioural Insights Team‘.

In 2016 is op de Nederlandse Antillen het project LAHARA volgens de BDM-methode uitgevoerd. Men wilde hierbij de militaire aanwezigheid op de eilanden vergroten door de toenemende politieke spanningen in Venezuela, dat relatief dichtbij Curaçao ligt.

De doelstelling van het LAHARA project was om de acceptatie onder de Antilliaanse bevolking van de Nederlandse militaire aanwezigheid te vergroten.

Uit een verslag van het project blijkt een aantal opvallende zaken. Men spreekt van ‘psyops‘ en de resultaten van het project zijn mogelijke ‘narratieven‘. Deze narratieven beschrijven de militaire aanwezigheid als ‘noodzakelijk voor humanitaire doelen’, terwijl de werkelijke grondslag voor een grotere militaire aanwezigheid was gelegen in de toenemende spanningen in Venezuela. Enige tijd later vonden enkele couppogingen plaats in Venezuela. Feitelijk waren de aanbevolen narratieven dus leugens, en daarmee échte desinformatie voor de Antilliaanse bevolking.

De BDM-methode werd vervolgens tijdens de coronacrisis door de Nederlandse regering op de Nederlandse bevolking toegepast door militaire specialisten van het LIMC. Uit een mailwisseling van 19 augustus 2020 blijkt bijvoorbeeld dat toenmalig minister van Defensie Ank Bijleveld zelfs een briefing heeft gekregen over de methode.

Social Media: een nieuw wapen voor de desinformatie operatie

Alle burgers hebben met de komst van social media een platform waarin zij hun mening kunnen uiten. Hiermee kunnen zij ook nog eens een groot publiek bereiken. Social media werkt met bubbels van mensen die met elkaar in contact staan. Zij kunnen berichten van elkaar verspreiden, waardoor het bereik van de boodschap snel kan toenemen. Een bericht dat wordt geplaatst in de eigen bubbel, wordt versterkt wanneer een persoon die met de verzender in contact staat, dit bericht weer verder verspreidt in zijn eigen bubbel.

Wanneer een bericht op social media strijdig is met het geldende overheidsnarratief, vormt dit gezien de snelheid waarmee het zich kan verspreiden en het potentieel grote bereik, een ernstige bedreiging voor het handhaven van overheidsnarratieven. Anderzijds kunnen de sociale media door overheden worden gebruikt om zelf boodschappen te verzenden die de narratieven juist ondersteunen.

Om een succesvolle operatie tegen ‘desinformatie‘ op te zetten, moet de overheid tegenwoordig dus niet alleen de traditionele media zoals kranten en televisie onder controle hebben, maar ook de social media. Het gaat hier om techbedrijven zoals Google, Facebook, Twitter, TikTok en Youtube.

In volgende artikelen over de desinformatie-operatie van de Nederlandse overheid, zal de precieze aanpak in detail worden behandeld met referenties naar verschillende WOB-documenten.

Met dank aan @CeesCees72